I

Nepal se nalazi pod uticajem Indije i njene društvene i religijske kulture, premda se, s druge strane u njegovoj baštini oseća specifičnost etničke složenosti iz koje se, sporim ali stalnim procesom, počelo da stvara jače jedinstvo u vreme Prithivija Narayana s kojim započinje prevlast Gurkha (posle 1768. godine). Razno­vrsnim narodnim verovanjima koja ne podležu nikakvom sistemu, a svojstvene su raznim etničkim komponentama (Newari, Magar, Limba, Bholia itd.) koji su živeli u unutrašnjosti zemlje, nameću se dve najjače religijske struje iz Indije - budizam i hinduizam - predstavljene razno­vrsnim pravcima i školama. U Nepalu je budizam imao istaknute učitelje, eksperte u finesama dogmatike i logike, od kojih su mnogi otišli na Tibet gde su našli sledbenike; ali, na kraju, nametnule su se i nadjačale tantrijske sekte. Tantrijskom atmosferom su uglavnom obavijeni slavni spomenici (stupe) iz Svaya­mbhunatha i Bodhanatha, kao i drugi, manji, koji bi prema tradiciji morali da predstavljaju svedočanstva budizma koji potiče još iz doba Ašoke (3. vek pre nove ere). Posebno u stupi iz Svayambhunatha, u mnoštvu divovskih statua koje je opkoljavaju, odražavaju se tragovi koje je vekovnim pobožnim hodočasnicima ostavio budizam Velikih kola i Dijamantnih kola. Pošto je u Indiji počeo da stagnira, budizam je preživeo u Nepalu, a da ga promene na samom Poluostrvu nisu ni dirnule. Budizam je čak i ojačao zahvaljujući stalnom dolasku učitelja koji su u Nepalu nalazili sigurno sklonište pred navalom muslimana, i vezama s Tibetom gde se u međuvremenu ta religija raširila i na izvestan način produžila tradicije iz Indije. Međutim, izvorni samostalni karakter budizma je izumro. Manastirska zajednica se pretvorila u zajednicu "dostojnih" (banre), a kasnije se iz tog istog sloja stvorio i drugi, viši tip zajednice "učitelja dijamanta" (vajracarya). Oni su bili obavezni na celibat (kako je bilo propisano drevnim normama), možda po ugledu na brahmane koji su stalno dolazili iz Indije. Vajracarya se, dakle, ženio a njegova služba je uglavnom bila nasledna. Na kraju svaka porodica vajracarya je dobila po jedan manastir s hramom i kapelom, a ti manastiri su tokom vremena postali centri koji su privlačili nepalske i tibetanske hodočasnike. Vajracarya je imao pravo da vrši određene, laiku neophodne, ceremonije: obrede prilikom rođenja, svadbe ili smrti, predskazivanja sudbine, bogosluženja radi otklanjanja stvarnih ili fiktivnih nesreća, prizivanja božanskih sila radi lečenja nastalih bolesti kao i radi osiguranja povoljne reinkarnacije pokojniku. Neki od tih vajracarya su održali drevnu budističku kulturu, ili su bili značajni naučnici i pisci, ili su baš zahvaljujući njima do nas doprla dela koja bi se inače vreme­nom izgubila, ali su oni kao celina sve više padali pod uticaj tantrijskih struja i stoga doprineli širenju jednog budizma posebno ezoterij­skog i magijskog karaktera i preovla­davanju ritualističkog i formalnog ceremo­nija­lizma.

Hinduizam se raširio preko svojih glavnih škola; onih kojima je u središtu bio kult [ive, što je u svom obliku Pašupatija, postao zaštitnik zemlje, drugih, ne tako brojnih, kojima je Višnu bio vrhovni bog, i tećih u kojima je vladao pojam šakti, "moći", i "Velike majke" uz pomoć koje se i sam [iva aktivira i bez koje je on inertan kao leš (sava). Druge struje su se okupljale oko kulta Ganeše, čiji lik slonovske glave i gojaznog tela, često može da se vidi u hramovima iz pored puteva. U ikonografiji svih tih škola, i budističkih i hinduističkih, česta je slika bogova praćenih vlastitom šakti ili sparenog s njom. Paredra, "majka" iz tantričkog budizma, i šakti iz hinduističkih škola svedoče o važnosti koncepcije o ženi-moći, o sveprisutnosti stvara­lačke ili oslobađajuće neiscrpne snage samog boga. Ta moć je, ili dynamis, u šivaizmu trostruka: moć volje, moć saznanja, moć delovanja; svemir je shvaćen kao biće proisteklo iz zagrljaja božanskih parova ili cepanja jednog načela u deo po sebi i deo od sebe intervencijom šakti kao emanacije jednog svesnog Bića. Dodajmo tome da su se primitivni oblici religije, koji su preživeli po selima - gde te teofanije ne mogu da se tumače prema teofanizmima koje su im dodale učene škole - još uvek razbuktavali prilikom sezonskih svetko­vina namenjenih slavljenju stvaralačkih poriva prirode, ili se održavali u izvesnim orgijastičnim obredima kojima se na neki način slavio povratak prapočetku stvaranja, a često su izazivali povremena ukidanja normi društvenog života.

Seksualni odnos nije samo proizvod silovitog poriva žudnje, nego uključuje i određene kosmološke koncepcije i u rituale čija je svrha jačanje sila prirode, osiguravanje plodnosti tla, otklanjanje opasnosti od sterilnosti koja znači smrt. Upravo zato, od samog početka prikazivanje muškog i ženskog polnog organa, rekao bih da je bitan elemenat narodne religijske ikonografije: s jedne strane linga (muški organ), a s druge strane yoni (ženski organ), a prvi zariven u drugi,  jeste način podsećanja na kosmički stvaralački akt, na večni ciklus reprodukcije bez koga ništa ne bi postojalo. To je zamisao koja dominira velikim delom indijske (i ne samo indijske) religije, a koja se izvesno može dokumentovati još od vremena Mohenđodara (3. vek pre nove ere).