Samkhya Sutra

KAPILA

SÂMKHYA-SÛTRÂ

Predgovor

            Pred nama je jedno od najvažnijih dela klasične indijske filosofije. Puno ime mu je Sâmkhya-pravaćana-sûtrâni, ali je poznatije kao Sâmkhya-sûtrâ. Nastalo je u četrnaestom veku i predstavlja vrhunac razvoja sistema zvanog sâmkhya. On je uvršten u jedan od šest ortodoksnih skolastičkih sistema ili daršana. Ostali su: nyâya, vaišešika, yoga, pûrva-mimâmsâ i vedânta. Oni su do nas dospeli preko tradicije sûtri nastalih u prvim vekovima nove ere. To je praksa zapisivanja učenja u aforizme koji su kratki, jezgroviti, bez suvišnih dodataka i ikakvih nedostataka. Takvi su morali biti jer su se oslanjali na pamćenje i usmenu tradiciju, koja je hiljadama godina prethodila njihovom zapisivanju. Gledišta su razrađivana kroz mnoge generacije još pre no što su sažeta u sûtrâma. Ona nisu delo jednog mislioca ili jednog doba, već delo niza mislilaca kroz mnoge generacije. Stoga je teško odrediti njihovo poreklo. ^esto autori sûtri nisu osnivači niti začetnici sistema, već samo njihovi prikupljači i stilizatori, kao što je, na primer, Patanjđali (Yoga-sûtre). Sûtre su tako jezgrovite da se ne mogu razumeti bez komentara (kaže se da je 'gramatičar srećan kad uštedi polovinu kratkog samoglasnika isto kao kad mu se rodi sin'); zato je u Indiji praksa pisanja komentara postala bogatija od izvornih dela. Tako i ovde imamo komentare koji se mogu smatrati sastavnim delom Sâmkhya-sûtri.

            Slučaj sa sâmkhyom je karakterističan. Iako se smatra srednjovekovnim skolastičkim sistemom, pojmovi na kojima se ona zasniva mnogo su stariji i nalaze se u osnovi učenja Veda, koja su zapisana oko 600. god. pre n.e., a dotle su se od 1500. god. pre n.e. prenosila usmenim putem. U njima je začetnik sâmkhye, Kapila, već legendaran, i on se pominje kao 'prvorođeni mudrac' (rši). Stoga moramo imati na umu da je ovo što je do nas dospelo kao sâmkhya, samo ostatak najstarijeg indijskog sistema spoznaje. Po svemu sudeći on svoje korene ima u predvedskom dobu i nije arijevskog porekla, kao ni yoga koja je proistekla iz sâmkhye. Već su mnogi uočili da tekst Sâmkhya-sûtri nije koherentan, da su neki njegovi delovi mnogo stariji i da verovatno pripadaju samom Kapili, dok su drugi, koji čine većinu, pridodati znatno kasnije, verovatno do četrnaestog veka kada je delo zaokruženo kao celina. Ove naknadno dodate aforizme lako je prepoznati jer se uglavnom bave raspravama sa drugim filosofskim sistemima iz toga doba.

            Pored Sâmkhya-sûtri treba spomenuti još neka dela koja predstavljaju ovaj sistem. Najstarije zapisano delo o sâmkhyi jeste Sâmkhya-kârikâ od Išvarakršne, nastalo je u trećem veku n.e. Zatim po značaju treba istaći delo Sâmkhyatattvakaumudi od Vaćaspatija i komentar na Sâmkhya-sûtre od Viđnana Bhikšua, Sâmkhyapravaćanabhašya, nastao u šesnaestom veku.